«Η Αισθητηριακή Ολοκλήρωση είναι η οργάνωση των αισθήσεων, για κατάλληλη χρήση τους» σύμφωνα με την αμερικανίδα εργοθεραπεύτρια A. Jean Ayres PhD, OTR. Ερευνώντας τη σχέση μεταξύ νευρωνικής λειτουργίας, αισθητικοκινητικής συμπεριφοράς και μάθησης δημιούργησε ένα θεραπευτικό μοντέλο παρέμβασης και ένα θεωρητικό πλαίσιο αναφοράς για την ερμηνεία και κατανόηση αναπτυξιακών και μαθησιακών δυσκολιών. 

Ο εγκέφαλος καλείται ανά πάσα στιγμή να καταγράφει και να επεξεργάζεται τα ερεθίσματα που λαμβάνει μέσω των πέντε αισθήσεων (αφή, όραση, ακοή, γεύση, όσφρηση) αλλά επιπλέον και τα αιθουσαία και ιδιοδεκτικά ερεθίσματα, που μας επιτρέπουν να κατανοούμε την θέση και την κίνηση του σώματός μας στον χώρο. 
Σύμφωνα με τη θεωρία της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης (S.I.), συχνά, πίσω από αναπτυξιακές και μαθησιακές δυσκολίες κρύβονται δυσκολίες σε πρώιμες, θεμελιώδεις δεξιότητες που έχουν τη βάση τους στην επεξεργασία αισθητηριακών ερεθισμάτων. Αν ο εγκέφαλος δεν μπορεί να επεξεργαστεί, να ερμηνεύσει και να συνδυάσει κατάλληλα τα ερεθίσματα που λαμβάνουμε μέσω των αισθήσεών μας, τότε εμποδίζεται η ανάπτυξη αισθητικοκινητικών και αντιληπτικοκινητικών δεξιοτήτων που μας βοηθούν να αναπτύξουμε ανώτερες γνωστικές και νοητικές λειτουργίες.

Σύμφωνα με τη θεωρία της S.I. :

• Το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα έχει Πλαστικότητα: ο εγκέφαλος, ιδιαίτερα ο εγκέφαλος των παιδιών, είναι από τη φύση του εύπλαστος. Αυτή η πλαστικότητα επιτρέπει στον εγκέφαλο να αλλάζει μετά από κάθε αλληλεπίδραση του παιδιού με το περιβάλλον, κάνοντάς το έτοιμο για μάθηση νέων πραγμάτων. Η οποιαδήποτε δυσκολία αλληλεπίδρασης του ανθρώπου με το περιβάλλον του, ειδικά σε κρίσιμες περιόδους ανάπτυξης του εγκεφάλου μπορεί να επηρεάσει την ανάπτυξη βασικών ικανοτήτων και τον τρόπο λειτουργίας του συνολικά. Εντοπίζοντας έγκαιρα τι εμποδίζει αυτή τη δυναμική επικοινωνία εγκεφάλου/περιβάλλοντος και προχωρώντας στην αντίστοιχη θεραπευτική παρέμβαση βάζουμε τη βάση για την τυπική ανάπτυξη του παιδιού.
• Η Αισθητηριακή Ολοκλήρωση εξελίσσεται: ο εγκέφαλος είναι ανώριμος αμέσως μετά τη γέννηση και επίσης είναι ανώριμος (ή δυσλειτουργικός) σε μερικά μεγαλύτερα παιδιά που παρουσιάζουν δυσκολίες στη μάθηση. Ο στόχος της θεραπείας μέσω του μοντέλου S.I. είναι να ενεργοποιήσει ορισμένα τμήματα του εγκεφάλου, και να διευκολύνει την ωρίμανσή τους, συνεπώς και την ικανότητα του εγκεφάλου να λειτουργεί ως ένα ολοκληρωμένο σύστημα.
• Ο Εγκέφαλος λειτουργεί ως ένα Ολοκληρωμένο Σύστημα: οι ανώτερες λειτουργίες του εγκεφάλου (λογική και αφαιρετική σκέψη, γλώσσα, αντίληψη κλπ) βασίζονται στην ομαλή λειτουργία των κατώτερων δομών και στις αισθητικο-κινητικές εμπειρίες. Η αισθητηριακή ολοκλήρωση συμβαίνει κυρίως στα κατώτερα, υποφλοιώδη κέντρα, τα οποία αναπτύσσονται πρώτα. Όλες οι δομές του εγκεφάλου, φλοιώδεις και υποφλοιώδεις, αλληλεπιδρούν δυναμικά για την επίτευξη της αισθητηριακής ολοκλήρωσης.
• Οι Προσαρμοστικές Αλληλεπιδράσεις (Adaptive Interactions) έχουν κρίσιμη αξία για την Αισθητηριακή Ολοκλήρωση: η προσαρμοστική αλληλεπίδραση αντιπροσωπεύει μια αλληλεπίδραση κατά την οποία το άτομο συναντά μια πρόκληση ή μαθαίνει κάτι νέο από το περιβάλλον, το οποίο συνεπώς αλλάζει. Οι προσαρμοστικές αλληλεπιδράσεις προωθούν την αισθητηριακή ολοκλήρωση και η ικανότητα να παράγουμε προσαρμοστική αλληλεπίδραση είναι ένδειξη αισθητηριακής ολοκλήρωσης.
• Οι Άνθρωποι έχουν Εσωτερικό Κίνητρο για την Ανάπτυξη της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης, μέσω της Συμμετοχής τους σε Αισθητικο-κινητικές Δραστηριότητες: η Ayres συνέδεσε το εσωτερικό κίνητρο με την αυτοαντίληψη και την αυτογνωσία. Παρατήρησε ότι συχνά, παιδιά με δυσκολίες αισθητηριακής ολοκλήρωσης, δεν παρουσιάζουν ανεπτυγμένο εσωτερικό κίνητρο, δεν δοκιμάζουν νέα πράγματα και δεν προκαλούν τις ικανότητές τους. Μέσα από τη θεραπεία αναπτύσσεται αυτό το εσωτερικό κίνητρο για ενεργή συμμετοχή σε ποικίλες αισθητικο-κινητικές δραστηριότητες, και αυτό ενισχύει τη διαδικασία της αισθητηριακής ολοκλήρωσης.

Παρακάτω περιγράφονται μερικές δυσκολίες οι οποίες συχνά έχουν στη βάση τους μια δυσκολία στην αισθητηριακή ολοκλήρωση ή επεξεργασία.

• Ασυνήθιστα υψηλό ή χαμηλό επίπεδο εγρήγορσης/δραστηριοποίησης: Υπερδραστηριότητα/υπερκινητικότητα ή αντίθετα πολύ εύκολη κόπωση, πιθανή εναλλαγή των δύο καταστάσεων μέσα στην ημέρα.
• Υπερ-ευαισθησία σε ακίνδυνα αισθητηριακά ερεθίσματα: Αυτή μπορεί να εκφράζεται για παράδειγμα με έντονη αντίδραση στο άγγιγμα ή σε δραστηριότητες προσωπικής υγιεινής/φροντίδας, επιλεκτικότητα στο φαγητό, φόβο κατά τη συμμετοχή σε απλές κινητικές δραστηριότητες (όπως σε εξοπλισμό παιδικής χαράς), ευαισθησία σε θορύβους.
• Υπο-ευαισθησία σε αισθητηριακά ερεθίσματα: Αγνοεί ερεθίσματα (πχ φαίνεται σαν να μην ακούει), δε φαίνεται να πονάει εύκολα.
• Αναζήτηση έντονων ερεθισμάτων: Κινείται ασταμάτητα, χτυπά με δύναμη το σώμα ή τα άκρα του σε σκληρές επιφάνειες, κάνει συνεχώς ήχους ή φασαρία, πέφτει επίτηδες στο πάτωμα, βάζει αντικείμενα στο στόμα.
• Δυσκολίες συντονισμού των κινήσεων: Δυσκολία στην εκμάθηση μιας νέας κινητικής δραστηριότητας, κακή στάση σώματος, ελλιπείς δεξιότητες ισορροπίας, δυσκολία στον χειρισμό εργαλείων και στον οπτικοκινητικό συντονισμό. 
• Δυσκολίες λόγου/ομιλίας ή μαθησιακές δυσκολίες: Δυσκολία στην κατάκτηση βασικών γλωσσικών, γνωστικών και ακαδημαϊκών δεξιοτήτων, ενώ έχει φυσιολογική νοημοσύνη.
• Δυσκολίες συμπεριφοράς: Δυσκολία προσαρμογής σε νέες καταστάσεις, επιθετικότητα, παρορμητικότητα, δυσκολίες προσοχής και ολοκλήρωσης δραστηριοτήτων, τάσεις απομόνωσης.
• Δυσκολίες αυτοεκτίμησης και αντίληψης εαυτού: Απουσία εσωτερικού κινήτρου, χαμηλή αυτοπεποίθηση, αποχή από απλές, καθημερινές δραστηριότητες, χαμηλή αντοχή στη ματαίωση.

Κατά τη διάρκεια των θεραπευτικών συνεδριών, όπου εφαρμόζεται το μοντέλο της S.I., το παιδί καλείται να συμμετέχει σε δραστηριότητες οι οποίες προκαλούν την ικανότητα του να ανταποκρίνεται σε αισθητηριακά ερεθίσματα. Χρησιμοποιείται εξοπλισμός όπως κούνιες, τραμπολίνο, απτικά παιχνίδια, μεγάλες μπάλες, και συχνά οι δραστηριότητες συνοδεύονται από μουσική. Μέσα από τον συνδυασμό δραστηριοτήτων προωθούνται δεξιότητες αυτορύθμισης, οι οποίες βοηθούν το παιδί να συμμετέχει πιο οργανωμένα σε δομημένες δραστηριότητες. Το παιδί εκτελεί νέες κινητικές δραστηριότητες και ενισχύει δεξιότητες πράξης και οργάνωσης του εαυτού του στον χώρο και στον χρόνο. Αναπτύσσεται σταδιακά ο στασικός έλεγχος του σώματος, οι στοματο-κινητικές και οφθαλμο-κινητικές δεξιότητες, ο αμφίπλευρος συντονισμός (ο συντονισμός των δύο πλευρών του σώματος) και συνολικά ο συντονισμός των κινήσεων σε όλα τα επίπεδα. Παράλληλα αναδύεται το εσωτερικό κίνητρο του παιδιού για παιχνίδι και μάθηση. Οι περιβαλλοντικές συνθήκες της συνεδρίας γίνονται ολοένα και πιο απαιτητικές και πολυαισθητηριακές. Η συμμετοχή του παιδιού στη συνεδρία του προσφέρει ικανοποίηση, καθώς πειραματίζεται με τα όρια των ικανοτήτων του, ωστόσο χωρίς αυτά να παραβιάζονται. Ο θεραπευτής βρίσκεται εκεί για να ενθαρρύνει και να βοηθήσει, και όχι για να επιβάλλει ή να πιέσει.

Συνήθως η θετική επίδραση στην ανάπτυξη και στη συμπεριφορά του παιδιού φαίνεται από τις πρώτες εβδομάδες εφαρμογής της S.I. Οι αλλαγές που παρατηρούνται καθώς καλύπτονται βασικά αναπτυξιακά κενά επηρεάζουν τη γενική εικόνα του παιδιού στο σπίτι και στο σχολείο και επιταχύνουν τα επιπλέον θεραπευτικά προγράμματα που ίσως παρακολουθεί (πχ λογοθεραπεία, ειδική διαπαιδαγώγηση). Συχνά η S.I. συνδυάζεται με εντατικά, εξειδικευμένα προγράμματα όπως το Therapressure και το Therapeutic Listening, ανάλογα με τις ανάγκες του παιδιού.

για περισσότερες πληροφορίες επισκεφθείτε τις ιστοσελίδες:

www.spdfoundation.net/
www.sensoryintegration.org.uk/parents-carers-and-adults-with-spd

Πηγές

Bundy, A.C., Lane, S.J., Myrray, E.A. (2002). Sensory Integration: Theory and Practice (2nd ed). Philadelphia: F.A.Davis.

Kranowitz, C.S. (2005). The out-of-sync child: Recognizing and coping with sensory integration dysfunction. New York: Perigee.

Trott, M.C., Laurel, M.K., & Windeck, S.L. (1993). SenseAbilities: Understanding sensory integration. Tucson, AZ:Therapy Skill Builders.

Williams, M. S., Shellenberger, S. (1994). “How does your engine run?”: A Leader’s Guide to the Alert Program for Self-Regulation. Albuquerque: Therapy Works, Inc.