“Θεραπεία μέσω του έργου, με στόχο το έργο…”
Υπάρχουν πολυάριθμοι ορισμοί για το τι είναι η εργοθεραπεία, ορισμοί οι οποίοι εξελίσσονται και εμπλουτίζονται συνεχώς, ωστόσο ακόμα και σήμερα παραμένει μια “άγνωστη” επιστήμη η οποία ξεκίνησε στις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Το αντικείμενο της δεν είναι λιγότερο σημαντικό από αυτό άλλων, περισσότερο διαδεδομένων, θεραπειών όπως η φυσικοθεραπεία ή η λογοθεραπεία και όμως οι εργοθεραπευτές παγκοσμίως παλεύουν καθημερινά να αποδείξουν τη σημασία της και τη χρησιμότητά της, αντιμετωπίζοντας πολλές φορές σκεπτικισμό και καχυποψία. Γιατί όμως συμβαίνει αυτό;
Η Εργοθεραπεία πρόκειται για μία επιστήμη υγείας, η οποία καλύπτει ένα ευρύ φάσμα τομέων ζωής και δεξιοτήτων, και των διαταραχών που μπορεί να συνδέονται με αυτές. Επίσης ασχολείται με όλες τις ηλικιακές ομάδες, από νεογνά μέχρι υπερήλικες. Ανάλογα με την ηλικιακή ομάδα και τον τύπο διαταραχών όπου εστιάζει, ο εργοθεραπευτής χρησιμοποιεί διαφορετικά θεωρητικά μοντέλα και μεθοδολογία, ώστε να εξασφαλίσει την προώθηση της υγείας και της ευεξίας. Ωστόσο πίσω από κάθε θεραπευτικό πρόγραμμα βρίσκεται πάντα μία κοινή φιλοσοφία, η οποία είναι ταυτόχρονα και το βασικό θεραπευτικό εργαλείο: το έργο.
A core philosophical assumption of the profession
...is that by virtue of our biological endowment, people of all ages and abilities require occupation to grow and thrive: in pursuing occupation, humans express the totality of their being, a mind–body–spirit union. Because human existence could not otherwise be, humankind is, in essence, occupational by nature. (Hooper & Wood, 2014, p. 35)
“Ως έργο ορίζεται κάθε δραστηριότητα η οποία είναι σκόπιμη, και στην οποία το άτομο συμμετέχει ενεργά, αποκομίζοντας εμπειρίες και μάθηση.”
Από την εργοθεραπεία μπορούν να επωφεληθούν παιδιά που παρουσιάζουν οποιαδήποτε δυσκολία να συμμετέχουν στις καθημερινές δραστηριότητες, ή έργα, που αντιστοιχούν στην ηλικία τους, είτε λόγω κάποιας διαταραχής (πχ αυτισμός, ΔΕΠ-Υ) είτε λόγω μιας ήπιας αναπτυξιακής καθυστέρησης σε ορισμένες δεξιότητες. Αυτά τα έργα αφορούν όλους τους τομείς ζωής ενός παιδιού, όπως
- οι δραστηριότητες καθημερινής ζωής (πχ ύπνος, σίτιση, αυτοεξυπηρέτηση)
- το παιχνίδι
- η κοινωνική συμμετοχή και αλληλεπίδραση
- η συμμετοχή σε εκπαιδευτικές/ακαδημαϊκές διαδικασίες
Τα πράγματα που οι άνθρωποι κάνουν δεσμεύοντας χρόνο και προσοχή, οι σκόπιμες, με νόημα δραστηριότητες που οι άνθρωποι επιλέγουν ή χρειάζεται να ολοκληρώσουν και οι τρόποι με τους οποίους το κάθε άτομο τις βιώνει. (Boyt Schell, Gillen, & Scaffa, 2014, p. 1237)
Μέσα από την εργοθεραπεία ενισχύονται εκείνες οι δεξιότητες που εμποδίζουν το παιδί να αναδείξει όλο το δυναμικό του, ώστε να έχει μια καλή βάση για την ανάπτυξη ολοένα και πιο σύνθετων ικανοτήτων. Τέτοιες δεξιότητες είναι για παράδειγμα:
- Οι δεξιότητες κινητικού συντονισμού, πχ η ικανότητα να σχεδιάζει μια νέα κινητική δραστηριότητα, να έχει καλό έλεγχο του σώματός του και καλή ισορροπία, να χειρίζεται επιδέξια εργαλεία και αντικείμενα με τα χέρια του, να συντονίζει μάτι-χέρι για να πετύχει κάποιον στόχο.
- Οι δεξιότητες οπτικής αντίληψης και οπτικοκινητικής οργάνωσης, πχ η ικανότητα να διακρίνει ομοιότητες και διαφορές σε οπτικές παραστάσεις, να εντοπίζει λεπτομέρειες σε εικόνες, να αναγνωρίζει κάτι ακόμα και αν είναι μερικώς ορατό, να κατανοεί τα μέρη τα οποία αποτελούν μια εικόνα, να μπορεί να φτιάξει απλές κατασκευές ή παζλ.
- Οι γραφοκινητικές δεξιότητες, πχ η ικανότητα χειρισμού των εργαλείων γραφής/ζωγραφικής, το χρωμάτισμα μέσα σε συγκεκριμένα πλαίσια, η παραγωγή αναγνωρίσιμων στοιχείων όπως ένα σπίτι ή ένας άνθρωπος, η αντιγραφή σχημάτων/ γραμμάτων/λέξεων/προτάσεων με ακρίβεια, η οργάνωση του γραπτού κειμένου στο χώρο της σελίδας, η ταχύτητα και ο ρυθμός γραφής.
- Οι γνωστικές δεξιότητες, πχ η διατήρηση κατάλληλου επίπεδου εγρήγορσης για κάθε δραστηριότητα, η εστίαση και η διάρκεια της προσοχής, η οργάνωση του χρόνου, ο προσανατολισμός στον χώρο και στον χρόνο, η βραχύχρονη οπτική και ακουστική μνήμη, η γνώση βασικών εννοιών, η λογική σκέψη.
- Οι ψυχοκοινωνικές δεξιότητες, πχ η επικοινωνία, η αυτοεκτίμηση, η αυτοέκφραση, η διαχείριση συναισθημάτων, η αντοχή στη ματαίωση.
“Στην εργοθεραπεία, τα έργα αναφέρονται ως καθημερινές δραστηριότητες που τα άτομα κάνουν ατομικά ή ως μέλος μιας οικογένειας ή μιας κοινότητας, δεσμεύοντας χρόνο, με στόχο να δώσουν νόημα και σκοπό στη ζωή. Τα έργα είναι δραστηριότητες τις οποίες τα άτομα είτε επιλέγουν, είτε χρειάζεται, είτε αναμένεται να κάνουν.”
Κατά τη διαδικασία αξιολόγησης χρησιμοποιούνται:
Ερωτηματολόγια για τους γονείς σχετικά με το ιατρικό και αναπτυξιακό ιστορικό του παιδιού, τις ικανότητες, δυσκολίες και προτιμήσεις του, καθώς και το προφίλ της οικογένειας.
Αναπτυξιακά τεστ, σταθμισμένα και μη, για τις επιμέρους βασικές δεξιότητες του παιδιού, όπως για παράδειγμα το Developmental Test of Visual Perception-2 (DTVP-2), το Beery Developmental Test of Visual-Motor Integration (VMI).
Κλινικές παρατηρήσεις, τόσο σε δομημένες, όσο και σε πιο ελεύθερες δοκιμασίες στις οποίες συμμετέχει το παιδί και με τις οποίες συνήθως είναι ήδη εξοικειωμένο.
Διαμόρφωση του προγράμματος
Οι στόχοι του θεραπευτικού προγράμματος καθορίζονται με βάση τα αποτελέσματα της αξιολόγησης, και πάντα σε συνεργασία με την οικογένεια για να καθοριστούν οι ανάγκες και οι προτεραιότητες.
Το θεραπευτικό πρόγραμμα είναι διαφορετικό για κάθε παιδί, και διαμορφώνεται σύμφωνα με τις ανάγκες και τα δυνατά στοιχεία του, την ηλικία του και την προσωπικότητά του. Κάθε εργοθεραπευτής είναι εκπαιδευμένος σε περισσότερες από μία θεραπευτικές μεθόδους και τεχνικές, και σε κάθε περίπτωση επιλέγει και συνδυάζει αυτές που είναι περισσότερο κατάλληλες. Οι δραστηριότητες είναι ευχάριστες για το παιδί, και συχνά περιλαμβάνουν εξοπλισμό όπως μπάλες, κούνιες, τραμπολίνο, κατασκευαστικά και άλλα παιχνίδια. Παράλληλα χρησιμοποιείται και έντυπο υλικό, όπως εικόνες ή ασκήσεις γραφής/ζωγραφικής.
Ο εργοθεραπευτής συνδυάζει γνώσεις ανατομίας και φυσιολογίας, νευρολογίας, κινησιολογίας, ψυχολογίας, ανθρωπιστικών, κοινωνικών και παιδαγωγικών επιστημών, ανάμεσα σε άλλα, τόσο στη διαδικασία αξιολόγησης, όσο και στη διαδικασία διαμόρφωσης και εφαρμογής ενός θεραπευτικού προγράμματος.
Ο εργοθεραπευτής χρησιμοποιεί το έργο ως μέσον και ως στόχο.
Ως μέσον, το έργο
- αναλύεται στις επιμέρους δεξιότητες (γνωστικές, κινητικές κλπ) που απαιτεί για την ολοκλήρωσή του
- διαβαθμίζεται σε στάδια αυξανόμενης δυσκολίας
- χρησιμοποιείται μόνο του ή σε συνδυασμό με άλλα για την πρόληψη ή την αντιμετώπιση διαταραχών, την κατάκτηση, ενίσχυση ή διατήρηση δεξιοτήτων και την προώθηση της υγείας
Ως στόχος, το έργο
- αποκτά ιδιότητα, ως δραστηριότητα καθημερινής ζωής, εργασιακή δραστηριότητα, δραστηριότητα ελεύθερου χρόνου/παιχνιδιού
- υπάρχει σε ισορροπία με τα υπόλοιπα έργα στην καθημερινότητα ενός ατόμου
- βοηθά το άτομο στην προσωπική του εξέλιξη και στην εξέλιξη των ικανοτήτων του, καθώς το ενθαρρύνει να συμμετέχει ενεργά στη ζωή του, ένα έργο τη φορά…
“Άνθρωποι όλων των ηλικιών και ικανοτήτων χρειάζονται το έργο για να αναπτυχθούν και να ακμάσουν. Επιδιώκοντας το έργο ο άνθρωπος εκφράζει την ολότητα της ύπαρξής του, μια ένωση μυαλού-σώματος-πνεύματος. ”